Circulair ontwerpen groeit uit tot een serieuze kracht in de creatieve industrie én bedrijfsleven. Dit gaat hand in hand met creatief denkvermogen: uitdagingen vanuit een ander perspectief bekijken en nieuwe waarden ontdekken. In dit artikel spreken we met twee internationale experts in dit veld, Inka Mäkiö en Natalia Moreira. Inka Mäkiö is service designer bij de Hogeschool van Turku en Natalia Moreira is hogeschooldocent en heeft een PhD in duurzaamheid van de University of Manchester. Beiden hebben meer dan 15 jaar ervaring in dit groeiende veld. Zij delen hun visie op de huidige kansen en uitdagingen en delen hoe ze dit via een intensieve cursus vertalen naar de praktijk van (toekomstige) ontwerpers.
Samen met Hogeschool Utrecht en de Hogeschool van Turku (Finland), organiseert Fundamentals voor Summer School Utrecht een cursus over het economisch haalbaar toepassen van circulaire productinnovatie. In de cursus werken Inka en Natalia, samen met Fundamentals’ Jens Gijbels, als docenten een week lang intensief met een groep aan dit onderwerp. Natalia: “We werken met deelnemers die wel weten wat duurzaamheid en circulariteit is, maar die er nog niet echt mee bezig zijn. We geven hen in deze cursus een goede basis om te begrijpen wat circulariteit is en hoe ze er daadwerkelijk iets mee kunnen.”
Dit doen ze door de deelnemers in de cursus in groepjes van drie aan een klein project te laten werken. De ideeën die worden ontwikkeld zijn misschien niet uniek, maar het proces vraagt wel van hen dat ze zich verdiepen: om onderzoek te doen, hun inzichten te presenteren en naar de projecten van anderen te luisteren. “Ik denk dat dit de makkelijkste manier is, om circulariteit in zo’n kort tijdsbestek van slechts vijf dagen te onderwijzen.” zegt Inka.
De veranderende rol van de ontwerper
Toen Inka in 2007 in het vak van circulariteit (specifieker, circulair textiel) startte, waren veel modeontwerpers al bereid om circulair te werken, maar toen beïnvloedde geld hevig het proces en de keuzes. “Het moest altijd de goedkoopste optie zijn.” Dit is aan het veranderen, andere factoren wegen nu mee, zegt ze: “Ik denk dat de ontwerper daardoor iets meer macht heeft, maar ook de verantwoordelijkheid om zich meer bewust te zijn van de vele opties. Er is nu een stuk meer mogelijk, in het kader van materialen, maar bijvoorbeeld ook in hoe je producten kan ontwerpen die passen in circulaire bedrijfsmodellen.”
‘Het gaat erom wat we als waardevol zien’
Al hoeft het product en de materialen niet langer altijd zo goedkoop mogelijk te zijn, veel traditionele bedrijven werken nog wel volgens dit principe van winstmaximalisatie. Hoe kunnen circulaire bedrijfsmodellen deze manier van werken doorbreken? Inka licht toe: “Dat heeft grotendeels te maken met regelgeving. Als de regelgeving zegt dat het product voor 25% uit gerecyclede materialen moet bestaan, dan moet dat. Zo simpel is het. Deze regelgeving bestaat nog nauwelijks, maar komt eraan (zoals de Circular Economy Act). Bedrijven moeten zich gaan voorbereiden op die transitie, door nieuwe materialen te zoeken en nieuwe partners te vinden. Dat zal het spel enigszins veranderen." Ook hier zal bij ontwerpers een verantwoordelijkheid liggen, om deze regelgeving goed te begrijpen en waar te borgen.
Ook bij de consument zal er wat moeten verschuiven. Wat waardevol is, wordt ook aan de kant van de consument bepaald. Natalia ligt toe: “Je zou een tweedehands kledingstuk kunnen zien als een goedkoper, (dus) minder waardevol product, maar je zou het ook als een product kunnen zien dat al eens geliefd is en een geschiedenis heeft. Dat is een heel andere perceptie van waarde. Niet alleen financiële waarde, maar ook emotionele waarde.”
De waarde van andere perspectieven
De cursus bracht niet alleen verschillende disciplines bij elkaar, maar ook veel verschillende nationaliteiten. Dit brengt een waarde op zichzelf met zich mee, vindt Natalia: “Al deze deelnemers stappen in het programma met ideeën over wat circulariteit of duurzaamheid inhoudt. Wanneer ze dit aan anderen moeten uitleggen, opent dat veel deuren. Ik bedoel, als je je bachelor doet, begrijp je de rest van de wereld niet echt, je begrijpt vooral waar je zelf bent. Dus ik denk dat dit internationale karakter de leerervaring als geheel verrijkt.”
Ook de onderwijscultuur is niet overal hetzelfde. In sommige landen is er een stuk meer hiërarchie in een collegezaal en zijn studenten vooral veel aan het luisteren tijdens hun studie. “In deze cursus hielden wij het heel gelijkwaardig. We begonnen in een cirkel en eindigden in een cirkel, iedereen kon delen. Dit was voor sommige studenten een echte eye-opener, dat je op deze manier ook kunt leren, en soms zelfs beter, in plaats van op de traditionele manier.” zegt Inka. Deze manier van doceren kan ook helpen om gelijkwaardigheid in de groep aan te wakkeren, wat ook voor circulariteit een belangrijk gegeven is. Samenwerken in circulaire bedrijfsmodellen vraagt namelijk dat je met de de hele waardeketen gelijkwaardig werkt, omdat je elkaar nodig hebt.
Foto: De groep in de summer course van 2025, met Natalia & Inka (7de en 8ste van rechts)
Uitdagingen navigeren
Toch was de groep niet heel groot (circa 20 studenten) en zijn de mensen die zich bezighouden met circulariteit beperkt tot specifieke doelgroepen. Een grote uitdaging, volgens Natalia: “Wat doen we met alle mensen die nog niets (willen) weten van circulariteit? Hoe krijg je de massa mee? De gemiddelde burger moet betrokken raken, en dat is moeilijk.”
Inka ziet de traditionele manier van werken in organisaties ook als een uitdaging: “Als je nadenkt over het soort partnerschappen dat bedrijven moeten bouwen, dan heb je transparantie, openheid en vertrouwen nodig. Dit is nog niet gebruikelijk in het bedrijfsleven en vraagt dat organisaties heel open moeten zijn over processen die normaal gesproken intern blijven.” Voor een effectieve samenwerking zou je hierover moeten kunnen praten, niet alleen met je waardeketen, maar ook met je concurrenten.
‘Maar er gebeurt ook al veel dat goed werkt!’
Inka: “Veel bedrijven implementeren circulaire bedrijfsmodellen terwijl het lineaire model nog steeds van kracht is. Op deze manier willen ze langzaam overschakelen naar een meer circulaire aanpak.” Soms moet de bedrijfslogica worden aangepast, ligt ze toe.
Rolls-Royce bijvoorbeeld, heeft (wellicht per ongeluk) aspecten van een circulair bedrijfsmodel, dat ook zeker winstgevend is. Het bedrijf maakt de motoren voor vliegtuigen, maar verkoopt deze niet, vliegtuigmaatschappijen leasen deze motoren. Dit werkt als een duurzame stimulans voor Rolls-Royce: als ze de beste motor ter wereld maken, is deze nog steeds hun eigendom, wat het waardevol maakt als deze lang meegaat. Dit valt in de categorie ‘Products-as-a-Service’ (lees hier meer over PaaS) en is voor veel organisaties en ontwerpers al een interessant gedachte-experiment: wat als gebruik centraal staat, in plaats van bezit?
Er zijn ook veel mooie voorbeelden van volledig circulaire projecten en organisaties. Een greep hiervan uit de textielwereld zijn: Europese projecten T-REX en T-extended. Maar bijvoorbeeld ook het Finse kledingmerk Reima, dat al sinds de jaren ‘40 kleding maakt die generaties lang meegaat en in de winkel wordt hersteld bij schade.
Liefde en zero waste
Dus, welke mindset hebben (toekomstige) ontwerpers nodig om circulariteit tot een succes te maken? “Liefde,” zegt Inka, “ze moeten aanwezig en betrokken zijn wat ze ontwerpen, en dat ben je als je ergens liefde in stopt.” Oh, én een zero waste mindset, lacht Natalia: ook niet onbelangrijk.
Circulaire productinnovatie vraagt dus om meer dan kennis of techniek alleen. Het draait om creatief denkvermogen, samenwerken in gelijkwaardigheid en het heroverwegen wat waardevol is, financieel, maar juist ook emotioneel. Daarmee ligt er voor (toekomstige) ontwerpers een kans én een verantwoordelijkheid om circulariteit niet alleen mogelijk, maar ook betekenisvol te maken.
Fundamentals specialiseert zich in het ontwerpen van open leeromgevingen. Wil jij met jouw team, organisatie of opleiding leren over circulair ontwerp? Wij zijn gek op samenwerken. Neem contact met ons op.
